الگوی رفتاری و سیره ی عملی حضرت علی (ع) در جهاد و مجاهدت در راه اسلام قابل احصا نیست . آنچه که در این مقاله به آن پرداخته می شود تنها شمه ای از ان اقیانوس بی کران حکمت و مجاهده است . جهاد از فروع دین و از کلیدی ترین احکام فردی و اجتماعی اسلام است . این مهم در زندگی متعالی آن حضرت همواره نمود درونی و بیرونی خود را آشکار کرده است. جهاد  در دوران  حکومت ایشان که آتش فتنه های ناکثین و مارقین و منافقان بر امت اسلام افتاده بود بخش ویژه ای را به خود اختصاص داده است و صورتهای مختلفی از الگو های  تربیت اعتقادی و آموزشی را چه  در بعد فردی و اجتماعی  به وسیله ی این باب می توان مورد برسی قرار داد و   با برسی کتاب شریف نهج البلاغه بخصوص در خطبه ها ، حکمتها و نامه ها و با رجوع به سیره ی عملی و زندگی آن حضرت می توان این الگو ها را استخراج کرد .  در این مقاله که  با استفاده از   روش  تاویلی و تحلیلی در دو بخش فر عی و اصلی   ارائه می گردد .  ابتدا با تفسیر موضوعی خطبه 27 در باب اهمیت جهاد شروع می کنیم و سپس به الگو های رفتاری  ایشان در بعد اخلاق جنگی  ،  فر ماندهی  و  مسائل نظامی می پر دازیم .

 واژگان کلیدی : جهاد ، مسائل نظامی ، الگو های رفتار .

  مقدمه :

شناخت کلی و سیره ی عملی آن یکه ی عالم در مجاهده و دلاور مردان خطه ی توحید قابل احصا نیست . بزرگواری که از نخستین روز های طلوع فجر اسلام از سر بازان جان بر کف سپاه حق به شمار می رفت و در تمامی نبردها برق ذلفقار و غرش تکبیرش لرزه بر تن نا اهلان می انداخت . انچه در این جا به ان پر داخته می شود قطره ای از اقیانوس بیکران است .

      الگو های رفتاری امامی که زره اش پشت نداشت و در با دو شمشیر و و دو نیزه به نبرد می رفت و  بر خلاف سیره ی نظامیان همواره در خط مقدم و بی مهابا به قلب سپاه دشمن حمله می کرد چه در بعد اخلاقی و  بصیرت و چه در  تاکتیکهای جنگ انفرادی و ارایش سپاه ، همچنین جنگ  روانی  و اماده سازی قبل از جنگ  و هم در  آستانه ی جنگ و هم در بحبوحه ی نبرد  قابل پیگیری ست . در کتاب شریف نهج البلاغه بخصوص تر جمه و تدوین مو ضوعی عالم بر جسته و محقق نورانی جناب حجت الاسلام والمسلمین  اقای دشتی (ره ) که مطالب مر بوط به جهاد و مسائل فر عی به همراه الگوهای دیگر به صورتی مشخص با موضوع ؛ تیتر و  مشخص شده اند کار برسی و تحلیل های تطبیقی سیره ی نظری و فکری چه در بعد اجتماعی ، فردی و حکومتی را برای تشنگان به معرفت امام و امام شناسی امام اول تشیع در این مورد گشوده است تا دانشجویان و اساتید و محققان بتوانند از جویبار های غنی نهج البلاغه اذهان تشنه ی خود را سیراب کنند .

 در خصوص اهمیت جهاد و همچنین از دید  هر منوتیکی مطالب فرا وانی را می شود از داده های استخراج شده از خطبه ی 27 بدست آورد.  از جمله وضعیت جامعه ی اسلامی و نوع انحرافی که از زمان غصب خلافت در طی 25 سال خانه نشینی حضرت علی (ع ) در وضعیت جامعه و اخلاق مردم نسبت به جامعه ی نبوی  به وجود آمده و موقعیت جدید و جنگی که سرزمینهای اسلامی را تهدید می کرد و نوع بر خورد زبانی امام در روشن سازی و هدایت جامعه قابل احصا ست . ابتدا نگاهی در چند بند به این خطبه می اندازیم تا برسیم به سر فصلهای اصلی در استراتژی جهاد علوی در میدان جنگ که در بخشهای : فر ماندهی ، اخلاق نظامی ، باز تولید مشروعیت در آستانه ی نبرد ، تاکتیکهای نظامی ، پرچم ، شعار ها و زمز عملیات که  به آن به اختصار خواهیم پر داخت .

 بخش اول ( نگاهی به خطبه ی 27 )  :

 1.      اهمیت جهاد در راه خدا

 امام علی (ع) در خطبه ی 27 جهاد را دری از در های بهشت معرفی می کند که خدا آن را به روی دوستان مخصوص خود گشوده است . ایشان در ابتدای  خطبه می فر مایند :

 (( جهاد لباس تقوا و زره ی محکم و سپر مطمئن خداوند کسی که جهاد را نا خوشایند دانسته و ترک کند خدا لباس ذلت و خواری بر او می پوشاند و دچار بلا و مصیبت می شود و کو چک و ذلیل می گردد . دل او در پرده ی گمراهی مانده و حق از او روی بر می گرداند به جهت ترک جهاد به خاری محکوم و از عدالت محروم است )) . 

      با توجه به سخنان امیر المومنین در این خطبه و خطبه های همسو ،  ارزش جهاد به عنوان عامل دفاع از حق و جان و مال مسلمین حفظ تمامیت ارضی و همچنین جهاد برای آن چه بر ضد حق است و برای پیروزی اسلام مد نظر است . اما نکته ی اساسی که امام در این خطبه و همچنین خطبه های جهادی به آن توجه کرده اند . خود سازی دائم فرد فرد مسلمین در این امر است بدهی ا ست امتی مسلمی  که در جهاد برای تقوا و پر هیز گاری و همچنین انجام فرائض دینی به همراه روح عمل گرایی به خود سازی و تقوا دست نیافته اند و و با امام شناسی ناقصی در حیطه ی اجتماعی فعال است  در امر جهاد اجتماعی و صف آرایی در مقابل دشمن دچار ضعف هستند . امام این ضعف مردم کوفه و امت اسلامی را ناشی از مسائل اعتقادی و فردی می داند که به جامعه رسوخ پیدا کرده است و دلیل سر باز زدن مردم کوفه از جهاد نداشتن تقوا و خاری و ذلتی که دچارش هستند و ار درک ان عاجز اند مدلل آن است . امام به عنوان پیشوای دلسوز امت در ادامه سعی می کند انها را متذکر سازد تا شاید متوجه شوند و به خود بیایند . 

 2. بینش در دعوت به جهاد ( استراتژی ضربه ی اول )

     در ادامه ی خطبه ی 27 امام مردم کوفه را مورد نکوهش قرار می دهد . مردمی که به جهت ترک و فراری بود ن از جهاد بنا بر سستی ایمانشان  دیگر توان شناخت حق از باطل و پیروی از امام حق را ندارند و امام که پیشوای راستین حق است با تدبیر و بینشی عمیق با چشمان تیز بین یک فرمانده ی بصیر تحرکات نظامی دشمن را برای مردم تشریح و هموره آنان را به تقوا و خود سازی و جهاد در راه خدا دعوت می کنند . و یکی از تاکتیک های مهم جنگی که امروزه مورد توجه فرماندهان بزرگ نظامی قرار گرفته است . ( استرات‍ژی ضربه ی اول )  یعنی تذکر به این نکته که جنگیدن در خانه هنگامی که دشمن به درون خانه آمده است آنهم  به دلیل سهل انگاری در جهاد موجب خواری و ذلت است .

 (( آگاه باشید ! من شب و روز ، پنهان و آشکار شما را به مبارزه با شامیان دعوت کردم و گفتم پیش از آنکه آنها با شما بجنگند با آنان نبرد کنید و به خدا سوگند ! هر ملتی که درون خانه مورد حجوم قرار گیرد ذلیل خواهد شد . اما شما سستی به خرج دادید و خواری و ذلت را پذیرفتید تا انجا که دشمن پی در پی به شما حمله کرد و سرزمینهایتان را متصرف شد .))

 3.     اشراف اطلاعاتی و کاربری در دعوت به جهاد 

   در این خطبه امام به مسائلی اشاره می کند و اخباری را به سمع مردم می رساند که نشان دهندهی اشراف کامل اطلاعاتی و شبکه ی قوی هست که امام در این خصوص در حکومت خود ایجاد نموده اند . امام با بکار بردن فعل حال به مردم خبر وارد شدن لشگر معاویه به شهر انبار را به مردم می دهد و این خود نشان دهنده ی این امر است .  در ادامه  خبر غارت یک زن مسلمان و یک زن غیر مسلمان را تو ام توسط یکی از لشگریان شامی به اطلاع عموم می رساند و سپس غم و اندوهی که از این خبر به جان های مومن می رسد را سزاوار مردن می داند. 

(( و اینک ، فر مانده ی معاویه با لشگرش وارد شهر انبار شده  و فر ماندهی من را به قتل رسانده است . به من خبر رسیده یکی از لشگریان شام به خانهی زنی مسلمان و زنی غیر مسلمان وارد شده و خلخال و خلخال و دستبند و گردنبند و گوشواره ها ی انان رزا به غارت برده در حالی که هیچ وسیله ای جز کریه و التماس کردن نداشتند ..... اگر برای این حادثه ی تلخ مسلمانی از روی تاسف بمیرد ملامت نخواهد شد و از نظر من سزا وار است ))

 امام در این فراز از خطبه فرد  فرد مردم را در درون خود به چالشی عمیق می کشد و از این طریق فاصله ی زیادی که در درون افراد نسبت  به فعل حق که همان جهاد به فر مان امام حق با شد  به خودشان نشان می دهد . تذکر امام به شکاف و تفرقه ی اجتماعی ست که عامل سستی انان  در مبانی اعتقادی در عمل به جهاد است در ادامه می فرمایند   :

 (( شگفتا !! شگفتا !! که شامیان در باطل خود وحدت دارند و شما در حق خود متفرقید ))

 4.     بنیان شکنی از مبانی مشروع سازِ فرار از جهاد

 امام در این قسمت از خطبه ی 27 عمل اجتماعی ماطوف به نفس سست جامعه ی غیر علوی و غیر ولایی حمله می کند . جامعه ای که از فر مان امام حق سر باز می زند چاره ای جز تبعیت از نفس خود و کنار نهادن حر کت به سمت خدا و حرکت به سمت ذلت ندارد و برای توجیه این امر از عقل گمراه فردی و سست خود  مبانی مشروعیتش را فراهم آورده است .

 (( به شما حمله می کنند ، شما حمله نمی کنید ؟ با شما می جنگمد ، شما نمی جنگید ؟ این گونه معصیت خدا می شود و شما رضایت می دهید ؟ و قتی در تابستان فرمان حرکت به سوی دشمن می دهم می گویید هوا گرم است ، مهلت ده تا سوز گرما بگذرد . و آنگاه که در زمستان فرمان جنگ می دهم می گویید : هوا خیلی سرد است بگذار سر ما برود . همهی این بهانه ها برای فرار از سرما و گر ما بود . وقتی شما از گر ما و سر ما فرار می کنید به خدا سو گند که از شمشیر بیشتر گریزانید )) .

سیف العباس کربلایی.(س.ح.خ)